تحولات فناورانه به شکلی اجتناب‌ناپذیر، سیمای جهان هنر را نیز دستخوش تغییر کرده است. امروزه، درک جوانب گوناگون تاثیر فناوری بر هنر برای فعالان و علاقه‌مندان این حوزه، به امری حیاتی و تعیین‌کننده بدل گشته است.
به گزارش اخبار ویژه به نقل از پرداد خبر، این مطلب، با نگاهی روان و دقیق، به تشریح چگونگی تاثیر فناوری بر هنر معاصر، با عنایت ویژه به نقش ابزارهای نوینی چون واقعیت مجازی (VR) و هوش مصنوعی (AI) در دگرگونی شیوه‌های آفرینش، مفاهیم زیبایی‌شناسی و افق‌های پیش روی هنرمندان و مخاطبان در عصر دیجیتال و ارتباطات می‌پردازد.
هنر و فناوری، دو همسفر دیرینه در مسیر پرفراز و نشیب تمدن و فرهنگ بشری، همواره در یک تعامل پویا، پیچیده، دوسویه، گاه چالش‌برانگیز و الهام‌بخش با یکدیگر بوده‌اند و از دستاوردها، امکانات، محدودیت‌ها و الهامات یکدیگر به شکلی متقابل بهره برده و بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند. از ابداع و به‌کارگیری رنگدانه‌های طبیعی و ساخت اولین ابزارهای ابتدایی و ساده حکاکی، نقاشی و مجسمه‌سازی در دوران کهن و باستان که به انسان اولیه امکان و فرصت بیان نمادین، آیینی و هنری بخشید، تا اختراع و گسترش شگفت‌انگیز و تاریخ‌ساز صنعت چاپ در قرون وسطی که به تکثیر، توزیع، حفظ و دموکراتیزه شدن دانش، ادبیات و هنر در مقیاسی وسیع کمک شایانی کرد، و سپس ظهور، تکامل، رشد و فراگیری پدیده‌های نوینی چون عکاسی، سینما و تلویزیون در دوران مدرن که تعاریف، امکانات، ابزارها و مرزهای هنر بصری، روایی، نمایشی و ارتباطی را به کلی دگرگون، متحول و گسترش دادند، فناوری همواره نقشی کلیدی، اساسی، تعیین‌کننده و اغلب تسهیل‌گر و توانمندساز در فرآیند پیچیده، چندوجهی و همواره در حال تکامل آفرینش، ارائه، توزیع و تجربه هنری ایفا کرده است. اما در دهه‌های اخیر، و به طور خاص و با شتابی فزاینده با ورود به هزاره سوم میلادی و آغاز قرن بیست و یکم، پیشرفت‌های خیره‌کننده، شگفت‌انگیز، گاه باورنکردنی و حتی گاه نگران‌کننده در عرصه گسترده و متنوع فناوری دیجیتال، اینترنت فراگیر، پرسرعت و همه‌جا حاضر، توسعه و فراگیری شبکه‌های اجتماعی گوناگون، متنوع و بسیار پرمخاطب، و همچنین ظهور، رشد و تکامل پدیده‌های نوینی چون واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و به ویژه هوش مصنوعی (AI) و الگوریتم‌های پیچیده یادگیری ماشین (Machine Learning)، موجی از تحولات بنیادین، عمیق، گسترده، چندلایه، چندوجهی و گاه بسیار چالش‌برانگیز، مناقشه‌آمیز و حتی بحران‌زا را در تمامی ارکان، ساختارها، نهادها و شئون دنیای هنر، از ابزارها، مواد و مصالح اولیه خلق و آفرینش اثر گرفته تا مفاهیم بنیادین و فلسفی زیبایی‌شناسی، اصالت، یکتایی، مالکیت و حتی نقش، جایگاه و هویت هنرمند، به راه انداخته است. تاثیر فناوری بر هنر امروزی دیگر تنها به ارائه، معرفی یا جایگزینی ابزارهای کارآمدتر، سریع‌تر، دقیق‌تر، ارزان‌تر یا در دسترس‌تر برای هنرمندان، طراحان و خالقان آثار هنری خلاصه و محدود نمی‌شود؛ بلکه در حال دگرگون ساختن، بازتعریف، گسترش، به چالش کشیدن، زیر سوال بردن و حتی گاه درهم شکستن و فروپاشی مفاهیم بنیادینی چون خلاقیت، نوآوری، اصالت اثر هنری، مالکیت معنوی و حقوق مؤلف، نقش، جایگاه، هویت، عاملیت و حتی ضرورت وجودی هنرمند انسانی در فرآیند آفرینش هنری، و همچنین چگونگی، کیفیت، عمق، گستردگی و ماهیت تجربه، درک، تفسیر، تعامل و مشارکت مخاطب با اثر هنری است. هنرمندان معاصر، پیشرو و آوانگارد در سراسر جهان، با آگاهی، کنجکاوی، هوشمندی و گاه با جسارت، ریسک‌پذیری و روحیه‌ای تجربه‌گرا و نوآور، از پتانسیل‌های شگفت‌انگیز، بی‌کران، متنوع و گاه کاملاً ناشناخته و بکر این فناوری‌های نوین، پیشرفته و دگرگون‌ساز بهره می‌گیرند و در حال کاوش، تجربه، آزمون، خطا، نوآوری و آفرینش در سرزمین‌های جدید، ناشناخته، بسیار هیجان‌انگیز، چالش‌برانگیز و سرشار از امکانات و ظرفیت‌های بکر و دست‌نخورده بیان هنری هستند و آثاری را خلق، ارائه، تجربه، به اشتراک و حتی به فروش می‌گذارند که تا چندی پیش تنها در قلمرو خیال، رویا، آرمان‌شهرها، اسطوره‌ها، افسانه‌ها و داستان‌ها و فیلم‌های علمی-تخیلی، سایبرپانک و آینده‌نگرانه قابل تصور، پیگیری، دستیابی و تحقق بود. این مقاله بر آن است تا با نگاهی جامع، تحلیلی، عمیق، چندوجهی، بین‌رشته‌ای و در عین حال تا حد امکان به زبانی ساده، روان، قابل فهم و قابل دسترس برای عموم مخاطبان علاقه‌مند و کنجکاو، مهم‌ترین، کلیدی‌ترین، برجسته‌ترین، تأثیرگذارترین و جریان‌سازترین جنبه‌های این تاثیر فناوری بر هنر را مورد بررسی، واکاوی، تحلیل، ارزیابی و آینده‌پژوهی قرار داده و به این پرسش اساسی، مهم، حیاتی، پیچیده و آینده‌پژوهانه پاسخ دهد که آینده خلاقیت، نوآوری، آفرینشگری، بیان هنری، تجربه زیبایی‌شناختی و حتی خود مفهوم و ماهیت هنر در پرتو این پیشرفت‌های شگرف، پرشتاب، اجتناب‌ناپذیر، همه‌جانبه و دگرگون‌ساز فناورانه به کدام سمت و سو، به سوی کدام افق‌های نو، ناشناخته، هیجان‌انگیز و شاید حتی غیرقابل تصور در حرکت، تکامل، رشد، تغییر و دگرگونی است.
دگرگونی در جعبه‌ابزار هنرمند: ارزیابی تاثیر فناوری بر هنر و شیوه‌های آفرینش
اولین، محسوس‌ترین، مستقیم‌ترین و شاید آشکارترین نمود و تجلی تاثیر فناوری بر هنر، در ایجاد، معرفی، گسترش، تنوع‌بخشی، ارتقا، بهینه‌سازی و تحول بنیادین، عمیق و شگفت‌انگیز ابزارها، مواد، مصالح، تکنیک‌ها، روش‌ها، فرآیندها و حتی فلسفه و رویکردهای خلاقانه‌ای است که هنرمندان، طراحان، معماران، موسیقی‌دانان، نویسندگان و تمامی خالقان آثار هنری برای ایده‌پردازی، اتود زدن، طراحی اولیه و مفهومی، اجرای نهایی و تولید، ویرایش، پردازش، پس‌تولید، ارائه، نمایش، توزیع، ترویج، فروش و حتی بایگانی و حفظ آثار هنری خود در تمامی رشته‌ها، سبک‌ها، مکاتب، گرایش‌ها و مدیوم‌های مختلف هنری به کار می‌گیرند و از امکانات، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بی‌شمار، متنوع و روزافزون آن‌ها به شیوه‌های گوناگون و خلاقانه بهره‌مند می‌شوند و در نتیجه به سطوح جدیدی از بیان، کیفیت، دقت، سرعت، پیچیدگی، نوآوری و تأثیرگذاری دست می‌یابند که پیش از این یا کاملاً غیرممکن، غیرقابل تصور و دور از دسترس بود یا نیازمند صرف زمان، انرژی، منابع، مهارت و هزینه بسیار زیادی بود و تنها در انحصار تعداد محدودی از هنرمندان یا نهادهای خاص قرار داشت. این جنبه از تاثیر فناوری بر هنر به دموکراتیزه شدن ابزارهای خلق نیز کمک کرده است.
واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR): تاثیر فناوری بر هنر از طریق خلق ابعاد نوین و تجربه‌های فراگیر و تعاملی برای مخاطب
فناوری‌های نوظهور، پیشرفته، بسیار هیجان‌انگیز، چندوجهی و روزبه‌روز در حال تکامل، گسترش و دسترس‌پذیرتر شدن واقعیت مجازی (Virtual Reality یا VR) و واقعیت افزوده (Augmented Reality یا AR)، مرزهای سنتی، فیزیکی، شناخته‌شده، معمول، متعارف و گاه بسیار محدودکننده، ایستا و حتی دست‌وپاگیر تجربه هنری، تعامل مخاطب با اثر هنری و حتی خود مفهوم “حضور” در یک فضای هنری را به طور کامل، بنیادین، عمیق، ساختارشکنانه و به شکلی کاملاً برگشت‌ناپذیر در هم شکسته‌اند و تاثیر فناوری بر هنر را به سطحی کاملاً جدید، بی‌سابقه، فراگیر، تعاملی، چندحسی، شخصی‌سازی‌شده، پویا و شگفت‌انگیز ارتقا داده‌اند که تا پیش از این تنها در رویاها، خیال‌پردازی‌ها، آرمان‌شهرها، داستان‌ها، رمان‌ها و فیلم‌های علمی-تخیلی، سایبرپانک و آینده‌نگرانه قابل تصور، پیگیری، دستیابی و تحقق بود و به نظر می‌رسید که تحقق عملی و همگانی آن‌ها به این زودی‌ها و با این کیفیت و گستردگی امکان‌پذیر و میسر نباشد. این تحول، تاثیر فناوری بر هنر را از یک ابزار صرف، به یک مدیوم جدید تبدیل کرده است.
هوش مصنوعی (AI) و آینده نامعلوم و پر از پرسش هنر: ارزیابی عمیق، چندوجهی، نقادانه و آینده‌پژوهانه تاثیر فناوری بر جوهر و ماهیت خلاقیت، نقش، هویت و عاملیت هنرمند انسانی، و همچنین مسیر و سرنوشت پیش روی آفرینش، تجربه و اقتصاد هنر
ورود، نفوذ، گسترش و تأثیرگذاری فزاینده، پرشتاب، روزافزون، گاه حیرت‌انگیز، چالش‌برانگیز و حتی برای برخی نگران‌کننده و تهدیدآمیز هوش مصنوعی (Artificial Intelligence یا AI) و الگوریتم‌های پیچیده و قدرتمند یادگیری ماشین (Machine Learning) و یادگیری عمیق (Deep Learning) به عرصه حساس، پیچیده، چندوجهی، انسان‌محور، سرشار از ظرافت‌های مفهومی، احساسی، شهودی و فرهنگی آفرینش، تولید، تحلیل، نقد، تفسیر، طبقه‌بندی، ارزش‌گذاری، قیمت‌گذاری و حتی بازار، اقتصاد و مدیریت هنر، بدون هیچ شک و تردیدی یکی از بحث‌برانگیزترین، چالش‌برانگیزترین، مناقشه‌آمیزترین، کنجکاوی‌برانگیزترین، تأمل‌برانگیزترین، دگرگون‌سازترین و سرنوشت‌سازترین جنبه‌های تاثیر فناوری بر هنر در دوران معاصر و بدون شک و تردیدی در سال‌ها، دهه‌ها و حتی قرن‌های پیش رو است که پرسش‌های بنیادین، عمیق، فلسفی، وجودی، اخلاقی، حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و بسیار جدید، پیچیده و گاه پاسخ‌ناپذیری را در مورد ماهیت، تعریف، معیارها، حدود، پتانسیل‌ها و آینده خلاقیت، نوآوری، اصالت، یکتایی، ارزش، معنا، هدف و حتی ضرورت هنر، و همچنین نقش، جایگاه، هویت، عاملیت، مسئولیت، مالکیت و حتی شاید ضرورت و بقای هنرمند انسانی در فرآیند پیچیده، اسرارآمیز و شگفت‌انگیز آفرینش هنری مطرح، برجسته، اجتناب‌ناپذیر، مبرم و نیازمند بررسی، تحلیل، گفتگو و پاسخگویی جدی، عمیق، همه‌جانبه، بین‌رشته‌ای و آینده‌نگرانه می‌کند. این جنبه از تاثیر فناوری بر هنر، مرزهای شناخته شده را به کلی دگرگون می‌سازد.
نتیجه‌گیری: فناوری، نیروی محرکه و کاتالیزوری قدرتمند، خلاق، دگرگون‌ساز و اجتناب‌ناپذیر برای گشودن افق‌های نوین، بی‌کران، شگفت‌انگیز، چالش‌برانگیز، فرصت‌آفرین و انسان‌ساز در خلاقیت، نوآوری، آفرینشگری و بیان هنری انسان معاصر و نسل‌های آینده
تاثیر فناوری بر هنر یک فرآیند پویا، چندوجهی، پیچیده، چالش‌برانگیز، فرصت‌آفرین، اجتناب‌ناپذیر، برگشت‌ناپذیر و همواره در حال تحول، تکامل، رشد، بازتعریف، بازاندیشی و حتی گاه جهش‌های ناگهانی، شگفت‌انگیز و پیش‌بینی‌ناپذیر است که دنیای کهن، پر رمز و راز، سرشار از زیبایی، معنا، حکمت، تاریخ و فرهنگ هنر را با چالش‌ها، فرصت‌ها، امکانات، ابزارها، مواد، مصالح، تکنیک‌ها، روش‌ها، مفاهیم، نظریه‌ها، پارادایم‌ها، بازارها و پرسش‌های جدید، بی‌سابقه، گاه شگفت‌انگیز، الهام‌بخش و حتی گاه نگران‌کننده، تأمل‌برانگیز، مناقشه‌آمیز و نیازمند بررسی‌های عمیق، دقیق و همه‌جانبه اخلاقی، فلسفی، اجتماعی و حقوقی روبرو ساخته و بدون شک در آینده نیز بیش از پیش، با شتابی فزاینده و به شکلی گسترده‌تر و عمیق‌تر روبرو خواهد ساخت. از بوم‌های نقاشی و طراحی دیجیتال با پالت‌های رنگی، ابزارها و امکانات بی‌نهایت متنوع، غنی، دقیق، قابل تنظیم و قابل برنامه‌ریزی و همچنین مجسمه‌ها و مدل‌های سه‌بعدی بسیار دقیق، پیچیده، با جزئیات خیره‌کننده، قابل ویرایش و حتی متحرک و تعاملی خلق‌شده در فضای مجازی و قابل چاپ، بازتولید، تعامل، تغییر و تکامل با استفاده از پرینترهای سه‌بعدی پیشرفته، دستگاه‌های CNC دقیق، ربات‌های هوشمند و سایر فناوری‌های نوین و پیشرفته ساخت دیجیتال (Digital Fabrication) و تولید افزایشی (Additive Manufacturing) گرفته تا دنیاهای فراگیر، تعاملی، چندحسی، خیال‌انگیز، داستان‌گو، روایت‌محور و بی‌نهایت قابل گسترش، تطبیق و شخصی‌سازی واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (Mixed Reality – MR)، و همچنین آثار هنری منحصربه‌فرد، بدیع، نوآورانه، گاه حیرت‌انگیز، چالش‌برانگیز و حتی گاه غیرقابل تشخیص از آثار خلق‌شده توسط انسان که با همکاری، مشارکت، هدایت یا حتی به طور مستقل، خودکار و بدون دخالت مستقیم انسان توسط خود الگوریتم‌های پیشرفته، پیچیده و خودآموخته هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML) تولید، ارائه، تجربه، تحلیل و حتی گاه به شیوه‌های نوین و مبتنی بر فناوری بلاکچین در بازارهای جدید و نوظهور به فروش می‌رسند، فناوری افق‌های بی‌کران، ناشناخته، بسیار هیجان‌انگیز، چالش‌برانگیز، پر از امکانات، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های تقریباً نامحدودی را به روی خلاقیت، نوآوری، تجربه، بیان، ارتباط، آموزش، پژوهش و حتی اقتصاد و بازار هنر انسان معاصر و نسل‌های آینده گشوده است. این تاثیر فناوری بر هنر، آینده‌ای پر از شگفتی را نوید می‌دهد.
سوالات متداول (FAQ) در مورد تاثیر فناوری بر هنر
۱. آیا می‌توان ارزش هنری، عمق مفهومی و میزان اصالت آثاری را که با استفاده از ابزارها، نرم‌افزارها و پلتفرم‌های دیجیتال و کامپیوتری پیشرفته خلق، تولید و ارائه می‌شوند، با آثار هنری سنتی و کلاسیک که با دستان توانمند هنرمند و با استفاده از مواد، مصالح و تکنیک‌های فیزیکی و کلاسیک (مانند رنگ‌روغن و بوم نقاشی برای آثار تجسمی، یا سنگ، چوب، فلز و گل برای مجسمه‌سازی) ساخته، پرداخته و نهایی شده‌اند، به طور کامل، دقیق و منصفانه مقایسه و هم‌تراز و هم‌ارزش دانست یا تفاوت‌های بنیادین، ماهوی و غیرقابل انکاری بین این دو نوع آفرینش هنری وجود دارد که مانع از چنین مقایسه‌ای می‌شود؟
ارزش هنری، میزان اصالت، عمق مفهومی، قدرت بیانی، نوآوری و تأثیرگذاری عاطفی، فکری، حسی و فرهنگی یک اثر هنری، بیش و پیش از آنکه به طور مستقیم، انحصاری، مکانیکی، قطعی و تک‌بعدی به ابزار، مواد، مصالح، تکنیک‌ها، روش‌ها و فناوری‌های مورد استفاده در فرآیند پیچیده، چندلایه و گاه بسیار زمان‌بر خلق، تولید و ارائه آن وابسته و مشروط باشد، به عواملی بسیار بنیادین‌تر، انسانی‌تر، کیفی‌تر، ذهنی‌تر و گاه حتی شهودی‌تری چون ایده اولیه، اصالت نگاه، تفکر خلاق، نوآوری و جسارت نهفته، متجلی و مستتر در آن، مهارت، تسلط، چیره‌دستی، دانش، بینش و حساسیت هنرمند در فرآیند اجرای دقیق، هنرمندانه، ظریف، استادانه و بی‌نقص ایده و مفهوم اولیه، نوآوری، بداعت و اصالت فرمی، ساختاری، سبکی، بیانی، روایی و مفهومی، و همچنین قدرت، ظرفیت، پتانسیل، عمق و توانایی آن اثر در برقراری ارتباطی عمیق، چندلایه، پویا، ماندگار، معنادار و تأثیرگذاری عاطفی، فکری، حسی، شهودی، فرهنگی، اجتماعی و حتی معنوی بر مخاطب خاص و عام، منتقد آگاه و نکته‌سنج، جامعه সমসাময়یک و حتی تاریخ هنر در بلندمدت بستگی تام و تمام دارد. هنر دیجیتال نیز، همانند تمامی اشکال، گونه‌ها، سبک‌ها، مکاتب، جریان‌ها و جنبش‌های هنری سنتی، کلاسیک، مدرن و پست‌مدرن که در طول تاریخ پرفراز و نشیب و شگفت‌انگیز هنر بشری شکل گرفته، رشد کرده، به اوج رسیده و گاه افول کرده‌اند، می‌تواند و باید حامل، بازتاب‌دهنده، ارائه‌کننده، پرسشگر و الهام‌بخش پیام‌های عمیق، پیچیده، چندوجهی، جهان‌شمول و انسانی، زیبایی‌شناسی منحصربه‌فرد، بدیع، چشم‌نواز، تأثیرگذار، به‌یادماندنی و قابل تأمل، و همچنین نوآوری‌های فرمی، ساختاری، تکنیکی، بیانی، روایی و مفهومی قابل توجه، جریان‌ساز، دوران‌ساز، تاریخ‌ساز و ماندگار باشد. این تاثیر فناوری بر هنر غیرقابل انکار است.
منبع: پرداد خبر
