کارشناس حقوق بانکی تشریح کرد؛ تمام جزئیات قانون جدید چک

قانون جدید چک از این ‌ماه قرار است اجرایی شود، اما شاید بسیاری از مردم به‌ویژه کسبه و صاحبان مشاغل کوچک و متوسط با تغییرات گسترده این قانون، آشنا نباشند. قانون جدید چه می‌گوید؟ اگر کسی دارای چک برگشتی شود، چه محدودیت‌هایی قرار است علیه فرد صادرکننده چک برگشتی اعمال شود؟
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، یاسر مرادی، استاد دانشگاه و پژوهشگر آگاه به حقوق بانکی می‌گوید: هم صادرکننده و هم گیرنده چک باید دقت کنند که صرف تبادل برگ کاغذی چک، به‌معنای پایان عملیات نیست و تا زمانی که اطلاعات برگ چک روی سامانه صیاد بانک مرکزی درج و ثبت نشود و بانک مرکزی گیرنده چک را تأیید نکند، برگ چک پاس نمی‌شود و حتی برگشت هم نمی‌خورد. این گفت‌وگو را بخوانید.
با اجرای قانون جدید چک چه اتفاقی برای اشخاص حقیقی رخ خواهد داد و به‌طور مشخص مردم عادی مخصوصا کسبه شاهد چه تغییراتی در صدور و دریافت چک خواهند بود؟
براساس قانون جدید صدور، انتقال یا دریافت چک با تغییرات تازه‌ و گسترده‌ای مواجه خواهد شد؛ مثلا وقتی می‌خواهند چک را صادر کنند، علاوه بر اینکه در برگ چک اطلاعات گیرنده، بابت چه کار یا کالایی و به چه تاریخ سررسیدی درج می‌شود، باید دقیقا همان مندرجات روی برگ چک را از طریق اپلیکیشن تلفن همراه یا اینترنت بانک همان بانکی که در آن حساب جاری دارند و دسته‌چک را از آن گرفته‌اند، وارد کنند. وقتی قرار باشد اطلاعات برگه چک در سامانه بانک عامل ثبت شود، ضرورت دارد که سامانه بانک موردنظر هم که به سامانه صیاد بانک مرکزی متصل است، اجازه صدور چک را به فرد صادرکننده چک بدهد.
چون مجوز صدور چک در قانون جدید تغییر کرده با این تفاوت که از تاریخ دریافت دسته‌چک، سررسید چک‌ها نباید بیش از 3سال باشد. تفاوت دیگر این است که برای هر فرد یک سقف اعتباری درنظر گرفته می‌شود تا جمع چک‌هایی که صادر می‌شود از سقف اعتباری فرد صادرکننده چک بیشتر نشود.
سقف اعتباری چگونه تعیین می‌شود؟
این سقف اعتباری براساس مولفه‌هایی چون وضعیت معیشتی فرد صادرکننده چک، حقوق و مزایای دریافتی و اموال و دارایی‌های او تعیین خواهد شد. به این ترتیب، اگر فردی دارای سقف اعتباری 2میلیارد تومان باشد، مجموع چک‌های صادرشده نباید از این سقف عبور کند و درصورتی که بیش از این مبلغ چک صادر شود، سامانه بانک اجازه آن را نخواهد داد و علاوه بر این آخرین تاریخ سررسید چک هم نمی‌تواند از 3سال بیشتر باشد؛ یعنی منظور از سقف اعتباری هر فرد، ارزش ریالی چک‌های صادرشده پاس نشده اوست و اگر فردی در همان برگ نخست اولی که صادر می‌کند، مبلغ چکش 2میلیارد تومان باشد، دیگر اجازه صدور برگ چک جدید را تا زمان پاس شدن برگ نخست نخواهد داشت.
حالا اگر فردی دارای چک برگشتی باشد، در قانون جدید چه اتفاقی برای او می‌افتد؟
اگر یک شخص دارای چک برگشتی باشد، در سامانه بانک عامل دیگر اجازه صدور برگ چک جدید به او داده نخواهد شد؛ پس صاحبان چک در چک‌های جدید باید حواسشان هم به سقف اعتباری، هم تاریخ سررسید و هم به وضعیت چک‌های صادرشده باشد تا به مشکل برنخورند.
بعد از ثبت چک در سامانه بانک عامل درواقع صدور چک نهایی می‌شود، پس از آن، چه رخ خواهد داد؟
مهم این است که هم صادرکننده و هم گیرنده چک بدانند که صرف نوشتن برگه چک و انتقال آن به‌معنای صدور چک نیست و اگر چک در سامانه بانک ثبت نشده باشد، آن چک پاس نمی‌شود. پس اینجا گیرندگان چک با مشکل مواجه می‌شوند؛ زیرا ممکن است صادرکننده چک اطلاعات آن را در سامانه بانک ثبت نکرده باشد؛ به همین دلیل گیرنده چک باید وارد سامانه بانک موردنظر شود تا این سامانه تأیید کند که برگ چک رد و بدل شده، از فرد صادرکننده چک به چه تاریخی و چه مبلغی و بابت چه خدمتی در وجه فرد گیرنده صادر شده است؛ بنابراین تا زمانی که سامانه بانک عامل چک را تأیید نکند، فرد گیرنده چک به‌عنوان دارنده چک شناخته نخواهد شد. نکته دیگر اینکه پیش از این برای انتقال چک به فرد دیگری، با یک یا 2امضا، چک به فرد دیگری منتقل می‌شد، اما در قانون جدید چنین امکانی وجود ندارد.
پس چه باید کرد؟
اگر بخواهید چک را به دیگری منتقل کنید، باید دوباره وارد سامانه بانک عامل شوید و اطلاعات فرد گیرنده نهایی را در سامانه ثبت کنید و در مرحله بعد، فردی که دارنده چک هست وقتی به بانک مراجعه می‌کند، ابتدا بانک وارد سامانه می‌شود و اطلاعات گیرنده نهایی وجه چک و اطلاعات درج شده روی برگ چک را کنترل می‌کند تا ببیند در سامانه صیاد بانک مرکزی، ذی‌نفع واحد چک همان فردی است که چک را به بانک آورده است یا نه؟ اگر این اطلاعات درست بود که چک پاس می‌شود و اگر اسم فرد آورنده چک به بانک در سامانه بانک مرکزی ثبت نشده باشد، بانک نه‌تنها چک را پاس نمی‌کند که برگشت هم نخواهد زد و براساس قانون و مقررات چک، برگ چک موردنظر چک تلقی نمی‌شود و تنها به مثابه مدرکی است که فرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه شکایت مطرح و ادعا کند از فرد صادرکننده چک طلب داشته، اما چک درست صادر نشده است. درنهایت برگ چکی که دارای مغایرت باشد در نظام بانکی هیچ اعتباری نخواهد داشت و چک تلقی نمی‌شود.
آیا همه شرایط برای اجرای قانون آماده است؟
همه زیرساخت‌ها برای اجرا از 22آذر آماده شده به جز موضوع اعتبارسنجی مشتریان که ممکن است با چند‌ماه وقفه تأخیر اجرایی شود و مراحل دیگر آماده اجراست.
اتفاقا مسئله اصلی اینجاست که ملاک اعتبارسنجی چیست؛ زیرا ممکن است هر بانک یا شعبه‌ای سلیقه‌ای عمل کند.
الان هر فردی که بخواهد از بانکی تسهیلات بگیرد یا حساب باز کند، همان بانک فرد را اعتبارسنجی می‌کند و قرار است یک‌سری سامانه‌های متمرکز اعتبارسنجی ایجاد شود و براساس اطلاعات سامانه‌های بانکی نظیر شهاب و نهاب و… هویت و اعتبار افراد سنجیده شود. البته این نگرانی وجود دارد که اعتبارسنجی سلیقه‌ای شود، اما اولویت نخست قانونگذار و دستگاه مجری قانون این است که در ابتدا سقف اعتبار افراد را حداکثری درنظر بگیرند تا زمانی که فرایند اعتبارسنجی کامل شود. پس مردم نباید نگران باشند؛ چون قرار نیست اعتبارسنجی در گام نخست اجرایی شود و به‌تدریج این اتفاق رخ خواهد داد.
اگر مصداقی‌تر نگاه کنیم ممکن است بسیاری از کسبه یا افراد به گوشی هوشمند دسترسی نداشته باشند و اصلا به روش سنتی با بانک همکاری کنند و با اینترنت کار نکنند. این افراد با قانون جدید دچار مشکل نمی‌شوند؟
این اشکال درست است و ممکن است که خیلی‌ها آموزش لازم را ندیده باشند یا به اینترنت‌بانک دسترسی نداشته باشند. مهم‌تر از همه اینکه باید تکلیف چک‌هایی که از قبل صادر شده، مشخص شود.
برنامه‌ای برای رفع این مشکل وجود دارد؟
پیشنهادی در کمیسیون قضایی مجلس مطرح و تصویب شده که آماده طرح در صحن علنی مجلس بوده و بانک مرکزی هم در حال آماده کردن زیرساخت‌های آن است. طبق این پیشنهاد، چک‌هایی که از قبل در دست مردم مانده، نحوه صدور و انتقالشان به همان شیوه گذشته باقی خواهد ماند، ولی از 22آذر امسال بانک‌ها دسته‌چک جدید را با شیوه جدید ارائه خواهند کرد.
یعنی چه تغییری خواهد کرد؟
روی دسته‌چک نوشته می‌‌شود، این برگ چک بدون ثبت و ریجستر شدن در سامانه صیاد بانک مرکزی اعتبار ندارد و گیرنده چک هم قبل از اطمینان از ثبت اطلاعات چک در سامانه یادشده باید از دریافت آن خودداری کند.
در گام بعدی قرار است صدور و انتقال چک دیجیتال شود. با توجه به زیرساخت‌ها چنین امکانی وجود دارد؟
هم‌اکنون با اجرای قانون جدید، چک‌ها حالت سیستمی پیدا می‌کنند و هم کاغذ و هم ثبت سیستمی ملاک عمل خواهد بود. در تبصره یک ماده یک قانون جدید بر چک الکترونیک تأکید شده که اسم آن را بانک مرکزی چک دیجیتال گذاشته و در تمام کشورهای پیشرفته دنیا جاری است و دیگر کاغذ چک وجود ندارد و کل فرایند صدور، انتقال تا پاس شدن چک به‌صورت سیستمی صورت می‌گیرد و حسن اول آن این است که قانونگذار امضای دیجیتال را به رسمیت شناخته است.
اجرای طرح چک الکترونیک هم از آذرماه آغاز می‌شود؟
خیر، اجرای طرح چک الکترونیک زمان‌بر خواهد بود و اجباری نخواهد بود، بلکه به‌عنوان یک آپشن و امتیاز علاوه بر چک سیستمی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد؛ بنابراین طبق قانون جدید اجباری نیست که کل چک‌ها دیجیتال شوند.
یکی از دغدغه‌ها این است که مردم از چک به‌عنوان تضمین استفاده می‌کنند؛ مثلا بابت اجاره مسکن یا در خرید اعتباری برای کالا‌های اقساطی. با قانون جدید، تکلیف این کارکردهای چک چه می‌شود؟
این نگرانی کاملا درست است؛ به‌ویژه اینکه خیلی از مردم چک را به‌عنوان تضمین تسهیلات به بانک می‌دهند که مدت زمان این تسهیلات بیش از 3سال است؛ درحالی‌که قانونگذار سقف سررسید چک را 3سال تعیین کرده است. قانون جدید به‌طور کلی درخصوص چک‌های تضمینی مسکوت است و رویه سابق جاری خواهد بود؛ فقط امتیاز صدور اجراییه در دادگاه بابت چک تضمینی و شکایت کیفری از این چک‌ها گرفته شده است. به این ترتیب از حالا به بعد چک‌های تضمینی تا سقف 3سال امکان صدور خواهند داشت و فقط باید عین اطلاعات مندرج در چک در سامانه بانک مرکزی ثبت شود و به صراحت درج شود که این برگ چک بابت تضمین صادر شده است. لازم است مردم دقت کنند که چک تضمینی مانند چک عادی در شبکه بانکی قابل وصول است، اما اگر چک تضمین برخلاف واقع تضمین فردی بخواهد خیانت در امانت کند و آن را وصول کند، فرد صادرکننده چک می‌تواند شکایت کرده و جلوی پاس شدن آن را بگیرد. در سامانه جدید این امکان فراهم شده که اگر چک بابت تضمین صادر شده باشد، بتوان با دستور مرجع قضایی جلوی پاس شدن آن را گرفت.
خیلی‌ها هم نگران برگشت خوردن چک‌شان هستند. چه کار کنند؟
برخلاف قانون قدیم که فرد صادرکننده چک برگشتی 10روز فرصت داشت تا از آن رفع سوء‌اثر کند، هم‌اکنون به محض اینکه چک برگشت زده شود، اسم فرد صادرکننده چک برگشتی در سامانه بانک مرکزی در لیست سیاه درج می‌شود و فرد موردنظر با 5محرومیت جدید مواجه می‌شود؛ تسهیلات جدید نمی‌تواند بگیرد، افتتاح حساب نمی‌تواند انجام دهد، کارت جدید بانکی نمی‌تواند دریافت کند، از خدمات ارزی محروم خواهد شد و حتی نمی‌تواند ضمانت‌نامه بانکی بگیرد. علاوه بر اینکه تمام موجودی و دارایی فرد موردنظر نزد بانک عامل نظیر اوراق مشارکت تا میزان کسری مبلغ چک مسدود می‌شود.