«پارادیپلماسی و دولت ملت سازی»
دکتر مریم خالقی نژاد: پژوهشگر و تحلیلگر مسائل بین المللی و منطقه ای
به گزارش پایگاه خبری اخبارویژه : پارادیپلماسی از روش های نوین مطرح شده در بعد از تحولات جهانی شدن می باشد بدین صورت که با در اختیار قرار دادن برخی روش های نوین شاهد فعالیت بیشتر کنشگران غیر دولتی ریز و درشت در عرصه سیاست خارجی ، اقتصاد و فرهنگ یک کشور بوده ایم. در این روش جدید مشارکت کنشگران خرد و کلان فروملی و فراملی در چارچوب اختیارات ترسیم شده بسیار قابل تامل است. چرا که در عصر جهانی شدن کنشگران مختلف خواهان به میدان آمدن و مشارکت در سرنوشت سیاسی ، اجتماعی خود هستند. به همین دلیل در این نوشتار بر آنیم تا این روش نوین و کارآمد را به عنوان ابزاری در کمک به کشورهایی که در عصر جهانی شدن با یک دولت ملت سازی ضعیف مواجه شده اند و یا از دولت ملت سازی جامانده و احتمالا شکست خورده اند مطرح نماییم.
بسیاری از کشورهای مختلف به خصوص کشورهای جهان سوم در تجربه سیاسی خود در روند دولت ملت سازی یا کُند عمل نموده و یا با شکست مواجه شده اند. این امر برآمده از علل داخلی و خارجی متنوعی است که نمود بارز آن را می توان کشور عراق مثال زد و نام برد. این کشورها اغلب با یک دوره از منازعات و کشمکش های داخلی دست در گریبان بوده اند . وجود تنوع اقلیتی قومی و مذهبی و نژادی منجر به دیدگاه های مختلف و حتی در خیلی از مواقع متضاد با دولت حاکم بوده است که عدم رسیدکی به این خواسته ها در دوره های قبلی منجر به برخی کشمکش ها و اعتراضات داخلی و بحران های مختلف ملی و منطقه ای شده است . از دیگر مثالها و مصداقات این امر می توان به بهار عربی اشاره کرد. در زمانی که این کشورها با شکست و یا حرکت کند در دولت ملت سازی مواجه شده اند در دیگر سو جهانی شدن پس از دولت ملت سازی با شدت بیشتری حصار دولت و حاکمیت دولت را تحت تاثیر قرار داده است تا جایی که مرزهای سنتی دولت ها به طور بارزی جابجا شده اند. به موازات این امر کشورهایی که توانسته اند زمینه هضم بازیگران جدید و تغییر ساخت سنتی قدرت را داشته باشند در دولت ملت سازی و تجمیع خواست های مختلف کنشگران جدید موفق بوده اند اما دولت هایی که نتوانسته اند از این فرایند و بحران بیرون بیایند همچنان در گیرودار دولت ملت سازی و تجمیع خواست بازیگران مختلف قرار دارند. به همین دلیل تاکید شده است که دولت ملت سازی شاید تنها و مهمترین فرایندی است که می تواند گروه های مختلف اعم گروه های قومی، نژادی، مذهبی و .. را در یک چارچوب خاص مشارکت داده و به هویتی واحد برساند. در روند دولت ملت سازی 5 عامل مهم تاثیرگذار است که عبارتند از : سازه هویتی یکپارچه، مشارکت، یکپارچگی، همبستگی، ثبات سیاسی .
بیش از هر عامل دیگر اگر به اعتراضات نام برده مانند بهار عربی و یا شکست کشورهایی مانند عراق در دولت ملت سازی بپردازیم خواهیم دید که مشارکت و عدم سازه هویتی یکپارچه و سپس عدم همبستگی از زیرساخت های این ناآرامی ویا بحران های موجود بوده است که اختلاف میان اقلیت های مختلف را بادولت دامن زده و منجر به اعتراضاتی این چنینی با عمق استراتژیکی بالا شده است.به همین دلیل به نظر میرسد یک عنصر مرکزی در این گفتمان وجود دارد و آن هم خواست کنشگران غیر دولتی است که در عصر جهانی شدن مطرح شده است. بیش از هرچیزی جهانی شدن موجب مشارکت خواهی و مشارکت طلبی کنشگران ریز و درشت غیر دولتی شده است و به همین دلیل در کشورهایی مانند عراق که دولت سنتی و اقتدر سنتی در حصار دولت بوده است حس عدم مشارکت منجر به اعتراضاتی گسترده شده است. بنابراین عنصر کلیدی عدم مشارکت است . در مقابل این احساس عدم مشارکت در کشورهای مختلف در دیگر نقاط جهان بازیگران مختلف به عرصه عمل رسیده و فعالیت های خود را در قالب نظریاتی مانند پارادیپلماسی اغاز کرده اند. پارادیپلماسی که زاییده جهانی شدن است به معنای مشارکت بازیگران غیر دولتی می باشد که هر دو بر آمده از مادری به نام جهانی شدن هستند.
هانی شدن بازیگران غیردولتی را به حق مشارکت خویش در فرایندهای مختلف جوامع آگاه کرده است و هر روزه شاهد افزایش قدرت و مانور بازیگران غیر دولتی در سطوح مختلف هستیم. حال انچه که مهم است استفاده از این روش یعنی پارادیپلماسی برای به میدان آوردن و مشارکت دهی و ایجاد همبستگی میان بازیگران مختلف در کشورهایی است که دچار این بحران می باشند. کنشگران پارادیپلماسی با ظرفیت و توانایی هایی که دارند می توانند به مشارکت در سه عرصه فرهنگ، اقتصاد و سیاست بپردازند. ولذا با مشارکت آنها زمینه های احساس همبستگی، هویت مشترک را در میان کنشگران پررنگ تر خواهد کرد. در نتیجه از نتایج آن ثبات سیاسی ناشی از ارام گرفتن و حس تعلق خاطر اقلیت ها و نزدیکی با دولت در جوامع مختلف می باشد.
به همین دلیل بر این نظر و فرضیه تاکید داریم که پارادیپلماسی ابزاری برای کاهش بحران های داخلی و تسریع روند دولت ملت سازی می باشد که با استفاده از مسیر ویژه خود با مشارکت دهی و ایجاد همبستگی نوعی یکپارچگی را ایجاد می نماید و جوی آرام را در داخل کشورها ترسیم می کند. در مقابل دولت ها نیز با خارج شدن از شکل و چارچوب سنتی خود می توانند حیطه اختیارات خود را با تحولات کنونی حفظ و بازیگران مختلف را در راستای تحقق منافع ملی و ایجاد ثبات سیاسی به کار گیرند.
در یک جمع بندی پارادیپلماسی با کارکردهای خاص خود می تواند در روند دولت ملت سازی بسیار موثر واقع شود بدین گونه که اولین نتایج آن تاثیر بر همبستگی هویتی و سپس ایجاد حس مشارکت میان مطالبه گرانی است که احساس نادیده گرفته شدن دارند. لذا از خواص و حرفه های پارادیپلماسی ایجاد جوی ارام در داخل و تعمیق بخشی به حس تعلق به نظام های مستقر در کشورها می باشد که در صورت تحقق بخشیدن به این عمل ، شاهد پیشبرد اهداف ملی و فراملی کشورها خواهیم شد.
گزارش مازیار خویشوند سردبیر اخبارویژه